Co to jest krwiak nadtwardówkowy i jakie są jego przyczyny?
Mózg człowieka otoczony jest od zewnątrz oponami, czyli specjalnymi chroniącymi go powłokami. Bezpośrednio z mózgiem zrośnięta jest opona miękka, następnie mózg jest otoczony oponą pajęczą (pajęczynówką), która z oponą miękką łączy się poprzez beleczki z tkanki łącznej. Ostatnią, zewnętrzną powłoką otaczającą mózg jest opona twarda, która przylega do kości czaszki.
Krwiak nadtwardówkowy to patologiczne nagromadzenie krwi pomiędzy kośćmi czaszki, a oponą twardą. Powstaje on w wyniku urazu głowy. Uraz głowy musi być na tyle silny, aby doszło do przerwania naczyń krwionośnych (najczęściej dużych tętnic odżywiających oponę twardą). W 75% przypadków krwiak nadtwardówkowy związany jest ze złamaniem kości czaszki.
Krew z uszkodzonych tętnic wypływa szybko i gromadzi się nad oponą twardą. Krwawienie powiększa się aż do momentu, gdy uszkodzone naczynie zostanie uciśnięte lub zamknięte przez gromadzącą się krew. Ponieważ czaszka dorosłego człowieka nie może się rozszerzyć, aby zrobić miejsce dla gromadzącej się krwi, krwiak zaczyna uciskać na mózg.
Jak często występuje krwiak nadtwardówkowy?
Krwiak nadtwardówkowy jest rzadkim powikłaniem urazów głowy. Występuje w około 1-3% wszystkich urazów czaszki i mózgu oraz w około 10% ciężkich urazów czaszkowo-mózgowych.
Jak się objawia krwiak nadtwardówkowy?
Zaraz po poważnym urazie głowy większość chorych jest nieprzytomna. Część chorych, zwłaszcza tych z ciężkimi urazami, nie odzyskuje przytomności. U około 30% chorych z tworzącym się krwiakiem nadtwardówkowym po krótkim okresie utraty przytomności występuje tzw. okres przerwy jasnej (łac. lucidum intervallum), kiedy pacjent wraca do świadomości i przez różnie długi okres (czasem parę minut, czasem nawet do kilku godzin) może funkcjonować w miarę normalnie. Jednak w miarę powiększania się krwiaka stopniowo narasta ból głowy, zaburzenia świadomości i przytomności oraz pojawiają się różne objawy neurologiczne. Do objawów neurologicznych, które mogą sugerować rozpoznanie krwiaka nadtwardówkowego u chorego po urazie głowy należą: niedowład jednej połowy ciała oraz poszerzenie jednej źrenicy i brak jej reakcji na światło.
Co robić w przypadku wystąpienia objawów krwiaka nadtwardówkowego?
Jeżeli u chorego po urazie głowy wystąpią objawy sugerujące krwiaka nadtwardówkowego, należy niezwłocznie wezwać pogotowie ratunkowe, gdyż jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Należy też przy tym pamiętać, że jest to rzadkie powikłanie urazów głowy i powstaje po poważnych urazach.
W jaki sposób lekarz ustala rozpoznanie krwiaka nadtwardówkowego?
Rozpoznanie krwiaka nadtwardówkowego ustalane jest na podstawie badania obrazowego mózgu i kości czaszki, najczęściej tomografii komputerowej.
Obraz krwiaka nadtwardówkowego w tomografii komputerowej jest bardzo charakterystyczny i przypomina osełkę, która wciska się pomiędzy mózg a kości czaszki. Krew w tomografii komputerowej jest widoczna zaraz po pojawieniu się w przestrzeni nadtwardówkowej, dlatego wykonanie badania nawet krótko po urazie i w okresie dobrego samopoczucia chorego (w czasie tzw. przerwy jasnej) jest wystarczające do ustalenia rozpoznania.
Jakie są metody leczenia krwiaka nadtwardówkowego?
Leczenie krwiaka nadtwardówkowego jest wyłącznie operacyjne. Należy je podjąć jak najszybciej po ustaleniu rozpoznania, aby zapobiec ewentualnym powikłaniom, które mogą doprowadzić do śmierci pacjenta.
Operacja polega na częściowym usunięciu kości czaszki znad krwiaka, usunięciu krwiaka z powierzchni mózgu oraz znalezieniu krwawiącego naczynia i zatamowaniu krwawienia.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie krwiaka nadtwardówkowego?
Jeżeli leczenie podjęto odpowiednio wcześnie, możliwe jest całkowite wyleczenie krwiaka nadtwardówkowego bez żadnych niekorzystnych następstw. Jednak nawet u chorych leczonych śmiertelność w tej chorobie wynosi od 5 do 30%, natomiast u chorych nieleczonych - prawie 100%. Usunięcie krwiaka i zahamowanie krwawienia nie jest równoznaczne z całkowitym powrotem chorego do zdrowia. Jeżeli w wyniku uszkodzenia mózgu doszło na przykład do niedowładu jednej strony ciała, zmiany te mogą mieć charakter nieodwracalny lub powrót do sprawności może wymagać długotrwałej rehabilitacji.
Na rokowanie w przebiegu krwiaka nadtwardówkowego wpływają również inne urazy, ponieważ krwiak nadtwardówkowy często występuje u pacjentów z urazami wielonarządowymi.
Co trzeba robić po zakończeniu leczenia krwiaka nadtwardówkowego?
Jeśli nie wystąpiły powikłania neurologiczne, to po zakończeniu leczenia krwiaka nadtwardówkowego chory nie wymaga specjalnego postępowania. W zależności od rodzaju przeprowadzonej operacji może być konieczna kontrola neurochirurgiczna celem ewentualnego uzupełnienia ubytku w kościach czaszki, ponieważ w części przypadków usunięte znad krwiaka kości czaszki nie są od razu umieszczane z powrotem na swoim miejscu.
