Afazja oznacza niezdolność do mówienia. Zwykle afazja pojawia się nagle i jest objawem udaru mózgu. W przypadku afazji ruchowej pacjent nie jest w stanie powiedzieć tego, co chce. Może wydawać nieartykułowane dźwięki lub wypowiadać pojedyncze słowa. W przypadku afazji czuciowej pacjent nie rozumie mowy. Najczęściej występuje afazja mieszana – czuciowo-ruchowa. Afazja jest poważnym objawem, dlatego w razie jej wystąpienia należy wezwać karetkę pogotowia.
Co to jest afazja i jaki jest mechanizm jej powstawania?
Afazja oznacza niezdolność chorego do mówienia. Stan ten zwykle dotyczy sytuacji, gdy poprzednio pacjent umiał mówić, rozmawiał prawidłowo, był w stanie wyrazić swe myśli i rozumiał, co do niego mówią inni. Zwykle afazja pojawia się nagle. Chory nie jest w stanie wypowiedzieć się (afazja ruchowa) albo też nie rozumie, co do niego mówią inni (afazja czuciowa). Może też wystąpić afazja mieszana (ruchowo-czuciowa), czyli pacjent nie jest w stanie zrozumieć mowy ani się wypowiadać. Ten rodzaj afazji w praktyce zdarza się najczęściej.
Za mowę odpowiadają odpowiednie ośrodki kory mózgowej, zawsze w tzw. dominującej półkuli mózgu, która odpowiada za ruchy tej ręki, która jest u danej osoby dominująca (w 9/10 przypadków ludzie są praworęczni). Jest to tzw. półkula dominująca. Ponieważ drogi nerwowe po wyjściu z półkul mózgowych się krzyżują, więc zwykle dominująca jest lewa półkula. U osób leworęcznych (10%) dominuje z kolei półkula prawa.
Afazja ruchowa
W afazji ruchowej chory (zwykle nagle) odczuwa, że nie jest w stanie nic powiedzieć. Najczęściej zdaje sobie sprawę, jakie myśli pragnie wyrazić, ale z ust wydobywają się dźwięki nieartykułowane albo tylko pojedyncze słowa, nieukładające się w logiczną całość. Czasem chory zastępuje brakujące słowa innymi, popełnia błędy gramatyczne, nie buduje zdań lub powtarza słowa. Brak jest płynnej wypowiedzi (częściowa afazja ruchowa).
Afazja czuciowa
Natomiast w afazji czuciowej chory nie rozumie pytań, poleceń, wypowiadanych zdań i słów. W łagodnej postaci (częściowa afazja czuciowa), nawet jeśli zachowuje zdolność mówienia, źle rozumie, co mówią do niego inni.
Afazja czuciowo-ruchowa (mieszana)
Afazja czuciowo-ruchowa występuje najczęściej. Pacjenci mają wówczas zarówno objawy afazji ruchowej – nie są w stanie się wypowiadać, jak i czuciowej – nie rozumieją mowy.
Częściowa afazja bywa nazywana dysfazją. Słowa pochodzą z języka greckiego: przedrostek „a-” oznacza zniesienie lub brak czynności lub przedmiotu (np. afazja to zniesienie mowy). Natomiast przedrostek „dys-” sugeruje częściowy brak czynności lub przedmiotu, zaburzenie lub uszkodzenie (dysfazja – zaburzenie mowy).
Afazja - przyczyny
Afazja z reguły jest groźnym objawem, świadczy o chorobie i nie zdarza się osobom zdrowym. Jest następstwem uszkodzenia lub niedokrwienia obszaru kory mózgowej odpowiadającej za mowę (afazja ruchowa) albo za rozumienie mowy (afazja czuciowa). Ponieważ znajdują się one w mózgu obok siebie, więc często występuje afazja mieszana. Najczęstszą przyczyną afazji jest udar mózgu. W wyniku udaru niedokrwieniu i uszkodzeniu ulega sama kora (w tym ośrodki mowy) albo też drogi odprowadzające polecenia z kory na obwód (włókna ruchowe) i doprowadzające bodźce czuciowe z obwodu (włókna czuciowe).
Rzadsze powody afazji to guzy (w tym nowotwory), urazy mózgu, miejscowe stany zapalne, miażdżyca tętnic mózgowych – wówczas afazja może rozwijać się stopniowo.
Czasem afazja może wystąpić przejściowo przez kilka minut lub godzin. Może być to spowodowane przez migrenę i pojawić się podczas aury migrenowej. Wtedy zaburzenia mowy trwają z reguły kilka, kilkanaście minut wraz z innymi objawami aury (np. objawami ocznymi – mroczkiem, migającymi światłami, drętwieniem połowy twarzy i ręki). Przeczytaj więcej: Migrena
Afazja może pojawić się także podczas przemijającego napadu niedokrwienia mózgu (TIA), który może poprzedzać wystąpienie udaru mózgu, dlatego bardzo ważne jest wezwanie karetki pogotowia. Przeczytaj więcej: Przemijający atak niedokrwienny
Afazję należy odróżniać od dyzartrii, która polega na upośledzeniu aparatu mowy, zwłaszcza świadomych ruchów języka. W izolowanej dyzartrii chory dobrze wie, co chce powiedzieć, bez problemu też rozumie, co mówią inni, ale nie potrafi się wysłowić, gdyż nieprawidłowo działa język, podniebienie i nagłośnia. Powodem jest uszkodzenie (zmiany naczyniowe, miażdżyca, zwyrodnienie) pnia mózgu, gdzie mieszczą się ośrodki (jądra) odpowiednich nerwów czaszkowych, zawiadujących aparatem mowy, uszkodzenie samych nerwów lub mięśni uczestniczących w procesie mówienia. W skrócie – afazja jest zaburzeniem ośrodków decyzyjnych (kora mózgu), dyzartria zaś – wykonawczych (nerwy obwodowe, mięśnie).
Co robić w razie wystąpienia afazji?
W razie wystąpienia afazji należy pilnie zwrócić uwagę na swój stan otoczeniu (o ile nie doszło do utraty przytomności). Objaw wskazuje na ciężki stan chorego i potencjalne zagrożenie życia. Pacjent musi pilnie uzyskać pomoc lekarską, należy wezwać pogotowie ratunkowe (ze względu na charakter objawu pogotowie ratunkowe najczęściej wzywa rodzina lub osoby z otoczenia chorego).
Co zrobi lekarz, jeśli pacjent zgłosi się z afazją?
Lekarz wstępnie sprawdzi, czy nie ma bezpośredniego zagrożenia życia, w tym oceni stan świadomości chorego. Sprawdzi, czy afazja jest jedynym objawem, czy też towarzyszą jej inne objawy, np. świadczące o porażeniu połowiczym. Dopóki nie jest jasne, jak ciężki jest stan chorego, lekarz będzie równocześnie zbierał wywiad z rodziną, zlecał badania (np. tomografię komputerową głowy) i zadawał pytania choremu (jeżeli jego stan na to pozwala), starając się ustalić obecność i charakter afazji. Zapyta na przykład chorego o imię, nazwisko i wiek – zazwyczaj lekarz szybko zorientuje się, jak głębokie są zaburzenia świadomości, czy chory rozumie pytanie (afazja czuciowa?), czy zna odpowiedź i czy próbuje na nią odpowiedzieć, ale nie jest w stanie artykułować odpowiedzi (afazja ruchowa?).
